Whatsappfraude: je denkt dat je je kind helpt en opeens ben je een paar duizend euro kwijt.

Zo’n zeventien procent van de Nederlanders is vorig jaar slachtoffer geworden van online criminaliteit. Dit zijn ongeveer net zoveel mensen, als de slachtoffers van traditionele criminaliteit. Dit blijkt uit een onderzoek van het Centraal Bureau van de Statistiek. Een vorm van online criminaliteit, is de zogeheten “whatsappfraude”. Daarbij krijg je een berichtje van iemand die zich voordoet als een bekende, die dringend je geld nodig heeft.  Achteraf blijkt het helemaal geen bekende te zijn, maar een oplichter. Annelies, moeder van Carlo Bredius, is hier slachtoffer van geworden. Zij verloor daardoor twaalfduizend euro. Zij was slechts één slachtoffer van whatsappfraude.

‘Het geld dat is één ding, maar haar vertrouwen is ook geschaad.’

Rond het einde van 2020 kreeg de moeder van Bredius een berichtje. ‘Het was zo’n typische berichtje met: “Hallo mam, ik zit in de flinke problemen.”,’ vertelt Bredius. ‘Mijn moeder was echt alles kwijt, en eigenlijk nog meer dan ze had. Ze had twaalfduizend euro op haar rekening staan en dat heeft ze allemaal in tikkies naar de oplichter overgemaakt. Op een gegeven moment had ze niets meer op haar rekening staan, dus toen heeft ze haar contante geld op haar rekening gezet en heeft ze dat uiteindelijk ook nog over gemaakt.’

Wat is whatsappfraude?

Whatsappfraude, ook wel vriend-in-nood-fraude genoemd, valt onder de term phishing. ‘Het houdt in dat iemand wordt geappt door een bekende, iemand die dichtbij ze staat. Het is vaak een zoon of dochter. Dan blijkt er vaak een dringend financieel probleem te zijn, en of de ouder dat even wil betalen,’ vertelt Tanya Wijngaarde van de Fraudehelpdesk, een organisatie die fraude wil voorkomen en slachtoffers van fraude wil helpen. Deze persoon is alleen niet daadwerkelijk wie het slachtoffer denkt dat het is, maar een oplichter die geld van het slachtoffer wil ontnemen. Het vindt vaak plaats via een nummer dat het slachtoffer niet heeft opgeslagen, omdat de ‘bekende’ zogenaamd zijn telefoon zou zijn kwijtgeraakt of de telefoon zou niet meer functioneren. Het kan ook voorkomen dat het whatsappaccount van de bekende is gehackt. Daarbij wil of kan de ‘bekende’ niet via een andere manier communiceren dan via tekst. In zo’n berichtje wordt sterk aangedrongen om zo snel mogelijk geld over te maken. De oplichter vertelt bijvoorbeeld dat ze een boete kunnen krijgen als ze niet nu betalen. Er wordt soms ook direct het linkje voor een tikkie meegestuurd, zodat het voor het slachtoffer nog makkelijker is om snel te betalen.

In 2021 is zo’n 0,8 procent van de Nederlanders slachtoffer geworden van phishing, zo meldt het Centraal Bureau voor de statistiek. Meer dan twintig procent daarvan is whatsappfraude, en daarmee is het de meest voorkomende vorm van phishing. ‘In 2020 hadden we 12.000 meldingen, waarvan 1300 daadwerkelijk slachtoffer zijn geworden. In 2021 was dat iets minder, toen hadden we 8500 mensen die een melding hadden gemaakt, waarvan ongeveer 650 mensen slachtoffer zijn geworden. Dat zijn er toch een paar per dag,’ legt Wijngaarde uit.

‘Mijn moeder is op dat gebied echt een beetje naïef,’ legt Bredius uit. Na de scheiding van mijn ouders moest mijn moeder alle geldzaken zelf gaan regelen, maar tot daarvoor regelde mijn vader alle financiën, dus ze wist er ook niet heel veel over. Ik denk dat het grootste deel echt naïviteit is.’

‘Toen mijn moeder al haar geld kwijt was, vroeg ze zich af waarom mijn vader geen geld gaf,’ vertelt Bredius, ‘Mijn ouders praten niet meer met elkaar sinds de scheiding. Ze had toen, terwijl ze dit eigenlijk nooit doet, mijn vader een appje gestuurd, waarin ze vroeg waarom hij mij niet aan het helpen was. Mijn vader vond dat heel vreemd omdat hij helemaal niets van mij had gehoord. Hij heeft mij toen gebeld, mijn echte nummer. Toen hoorde ik het dus en ging het belletje rinkelen. Ik heb toen mijn moeder opgebeld en haar uitgelegd dat ze dat niet had moeten doen, maar toen was het al te laat.’

Wie benaderen ze?

‘De fraudeurs zoeken ook echt bewust de vijftigplussers op, omdat de kans dan groter is dat ze volwassen kinderen hebben. Het is daarbij ook vaak onder zeventig,’ vertelt Wijngaarde. Mensen wiens kinderen al uit huis zijn, hebben natuurlijk minder contact met hun kinderen en weten ook minder over hun financiële situatie. Zij zijn daarom meer geneigd de fraudeurs te geloven.

Hoe bescherm je jezelf tegen whatsappfraude? ‘

‘Als je niet bekend bent met dit soort fraude, is het lastig te herkennen,’ vertelt Wijngaarde. Nu je het wel weet, kan je je er makkelijker tegen beschermen.  Allereerst is het natuurlijk van belang om te controleren of het whatsappje die je van je bekende krijgt, daadwerkelijk van die persoon komt. Doe dat enkel door met deze persoon te bellen en echt hun stem te horen. Je kan het oude nummer bellen om het te controleren, of je belt het nieuwe nummer als het oude nummer niet opneemt of als je het niet meer hebt. Let bij het bellen wel op dat het echt duidelijk is dat je in gesprek bent met die persoon. De oplichters hebben daar namelijk ook tactieken voor. ‘Om het geloofwaardiger te maken, had die oplichter mijn moeder gebeld, waarbij ze waarschijnlijk zo’n bandje met geruis hebben laten afspelen. Je kon daar niets uit opmaken, maar het was daardoor wel iets geloofwaardiger voor haar. Ze heeft zelf alleen niet geprobeerd te bellen en ook niet naar mijn echte nummer.  Er was haar echt helemaal geen sprake van twijfel,’ zegt Bredius. ‘We hebben daarna afgesproken dat ze altijd eerst mijn stem moet horen voor ze iets overmaakt, maar ook dat ik voor geld niet als eerste naar haar zou gaan. Ik zei: “Als je echt mijn stem niet hoort, dan moet je niets overmaken. Ik heb liever dat ik zelf een keer in de problemen kom, dan dat dit weer gebeurt.”’ Tanya Wijngaarde beaamt dit: ‘Voordat je je geld overmaakt, moet je eerst echt 100% zeker zijn dat je met die persoon spreekt.’ Je kan je whatsappaccount ook beter beschermen tegen hackers door tweestapsverificatie in te schakelen. Dit houdt in dat whatsapp je geregeld om een pincode vraagt, om te controleren of jij het nog bent. Deze maatregel kan je bij je instellingen op whatsapp vinden. ‘Heel algemeen voor elke fraude zou ik zeggen: check alles dertig keer en maak zeker geen geld over tot je helemaal zeker bent over de persoon waar je het geld naar overmaakt,’ stelt Wijngaarde.

‘Het is eigenlijk nooit mogelijk om via whatsapp zeker te weten dat het daadwerkelijk je zoon of dochter is,’ aldus Wijngaarde.

‘Ik kan me voorstellen, wanneer de technologie voor deepfakes goedkoper en bereikbaarder wordt, dat die ook nog wel gebruikt kan worden voor dit soort fraude,’ zegt Wijngaarde, ‘Houd in ieder geval in je achterhoofd dat de technieken steeds geraffineerder worden en je steeds makkelijker voor de gek gehouden kan worden.’

Wat kan je doen als je toch slachtoffer ben geworden van whatsappfraude?

‘Ik zou aanraden om direct de bank te bellen zodra je erachter komt, om te kijken of er nog iets gedaan kan worden,’ adviseert Wijngaarde, ‘Verder zou ik ook adviseren om een melding te doen bij de fraudehelpdesk.’

Verder kan je ook nog naar de politie om aangifte te doen, dit kan ook online, ook als je geen geldschade hebt opgelopen, kan je hier aangifte van doen. ‘We zijn nog naar de politie gegaan, maar daar is eigenlijk niets gebeurd,’ zegt Bredius, ‘Ik heb zelf ook nog naar de bank gebeld, daar ben ik nog steeds boos over. Ik kreeg toen iemand aan de lijn, die vertelde dat het heel vervelend was, maar dat er ook veel mensen waren die veel meer kwijt waren, maar dit was voor mijn moeder meer dan een geldbedrag, dit was alles wat ze had. De bank gaf echt de indruk dat ze niet wilden helpen omdat ze wel betere dingen te doen hadden. Nu weet ik eigenlijk niet meer wat ik verder nog kan doen.’ Het kan dus alsnog zijn dat je je geld niet terugkrijgt, maar het kan potentiële slachtoffers in de toekomst wel helpen. De Fraudehelpdesk kan toekomstige slachtoffers waarschuwen en helpen, en de politie krijgt zo meer informatie over de soort criminaliteit die plaatsvindt. Pas wel op: het kan soms ook voorkomen dat de oplichters je na je financiële schade nogmaals een bericht sturen. Dit keer zeggen ze van de bank te zijn en vragen ze om geld om de schade te beperken. Dit is ook een oplichtingstruc.

‘Ik kan er natuurlijk niets aan doen, het had mijn broers ook kunnen overkomen. maar toch voel je je een beetje schuldig omdat de oplichter deed alsof hij mij was,´ aldus Carlo Bredius.

Kortom, maak nooit direct grote bedragen geld over, zonder eerst met je bekende te hebben gesproken. Je weet immers nooit helemaal zeker wie er aan de andere kant van het scherm zit.